Dla wielu dzieci i nastolatków obecność w mediach społecznościowych nie jest już wyborem. To standard życia społecznego. Platformy takie jak TikTok, YouTube czy Instagram stały się nie tylko źródłem rozrywki, ale także narzędziem wyrażania siebie, budowania tożsamości, a nawet… sposobem na karierę.
Jednak za kolorowym światem krótkich filmików i “lajków” kryją się poważne pytania:
- Czy te platformy są bezpieczne dla dzieci?
- Jakie pułapki prawne czyhają na rodziców?
- Gdzie kończy się swoboda, a zaczyna odpowiedzialność?
Minimalny wiek użytkownika – fikcja czy realna bariera?
Większość platform społecznościowych deklaruje minimalny wiek użytkownika:
- TikTok – 13 lat
- Instagram – 13 lat
- YouTube – 13 lat (a dla kanału własnego: 18 lat lub za zgodą rodzica)
W praktyce jednak bardzo wiele dzieci omija te ograniczenia, zakładając konta z fałszywą datą urodzenia – często za wiedzą i zgodą rodziców. To pozornie niewinny gest, który może mieć poważne skutki prawne i faktyczne, ponieważ:
- Dziecko może być narażone na nieodpowiednie treści, reklamy i kontakty.
- Rodzic świadomie narusza regulamin platformy oraz wspiera obejście mechanizmów ochronnych.
- Dane dziecka mogą być przetwarzane niezgodnie z RODO, co może skutkować odpowiedzialnością cywilną i administracyjną.
RODO a dane dzieci – szczególna ochrona prawna
Zgodnie z Rozporządzeniem o Ochronie Danych Osobowych (RODO), dane osobowe dzieci podlegają szczególnej ochronie. W szczególności:
- Artykuł 8 RODO wskazuje, że dziecko poniżej 16 roku życia może wyrazić zgodę na przetwarzanie danych wyłącznie za zgodą lub pod nadzorem rodzica. Państwa członkowskie mogą obniżyć ten wiek do 13 lat – i Polska z tego skorzystała.
- Zgoda musi być świadoma, konkretna, dobrowolna i jednoznaczna. Trudno mówić o takich warunkach w przypadku dziecka zakładającego konto z fałszywym wiekiem.
W efekcie, jeśli dziecko zarejestruje się bez wiedzy rodzica lub z jego cichym przyzwoleniem, może dojść do nielegalnego przetwarzania danych osobowych, co niesie za sobą odpowiedzialność także po stronie rodzica jako opiekuna prawnego.
Czy dziecko może być “twórcą internetowym”?
Wielu młodych użytkowników TikToka czy YouTube’a marzy o karierze influencera. Niektóre dzieci prowadzą kanały, nagrywają filmiki, a nawet zawierają pierwsze umowy o współpracy reklamowej. W takich przypadkach powstają pytania:
- Czy dziecko może zarabiać na treściach w internecie?
- Kto odpowiada za publikowane treści?
- Czy można prawnie egzekwować umowy z udziałem dziecka?
Zgodnie z prawem:
- Małoletni poniżej 13 lat nie mogą samodzielnie dokonywać czynności prawnych. Ich działania są prawnie nieskuteczne bez zgody przedstawiciela ustawowego.
- Dzieci między 13 a 18 rokiem życia mogą zawierać tzw. umowy powszechnie zawierane w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, ale np. współpraca reklamowa wymaga zgody rodzica, a nierzadko także zatwierdzenia przez sąd opiekuńczy (jeśli wchodzi w grę np. zarobkowanie, obciążenie majątku dziecka).
Rodzice, którzy aktywnie uczestniczą w działalności dziecka w sieci, pełnią rolę menedżerów, opiekunów i osób odpowiedzialnych za zgodność z prawem. Odpowiadają także za wszelkie naruszenia – w tym naruszenia wizerunku, danych osobowych czy prawa autorskiego.
Wizerunek dziecka to dobro osobiste pod szczególną ochroną!
Rodzice bardzo często publikują wizerunki dzieci – zarówno w kontekście prywatnym, jak i na profilach twórców internetowych. Warto jednak przypomnieć, że:
- Wizerunek dziecka jest dobrem osobistym, chronionym na gruncie Kodeksu cywilnego.
- Publikowanie zdjęć lub nagrań bez zgody dziecka (jeśli jest wystarczająco dojrzałe) może naruszać jego prawa.
- W przypadku konfliktu między rodzicami (np. po rozwodzie) publikowanie wizerunku bez zgody drugiego opiekuna może stanowić nadużycie władzy rodzicielskiej.
Co więcej, niektóre zdjęcia, np. z kąpieli, szpitala czy przedstawiające emocjonalnie trudne sytuacje – mogą być uznane za naruszenie godności lub dobra osobistego dziecka, nawet jeśli publikowane były w “dobrej wierze”.
Odpowiedzialność rodziców – co grozi za brak nadzoru?
Z prawnego punktu widzenia to rodzice odpowiadają za dziecko i jego działania w sieci, w tym:
- Odpowiedzialność cywilna – za szkody wyrządzone przez dziecko osobom trzecim (np. poprzez hejt, nękanie, naruszenie praw autorskich).
- Odpowiedzialność administracyjna – np. za naruszenia RODO.
- Odpowiedzialność opiekuńcza – brak nadzoru nad aktywnością dziecka może być uznany za przejaw zaniedbania i, w skrajnych przypadkach, mieć wpływ na władzę rodzicielską (np. przy ocenie warunków wychowawczych).
- Odpowiedzialność moralna i społeczna – za to, jaki ślad cyfrowy pozostawiają ich dzieci i z jakimi konsekwencjami będą się one mierzyć w dorosłym życiu.
Jak zapewnić bezpieczeństwo dziecka w mediach społecznościowych?
- Poznaj regulaminy i ograniczenia wiekowe poszczególnych platform.
- Nie zakładaj kont dzieciom „na skróty” – wiek minimalny to nie tylko formalność, ale również mechanizm ochronny.
- Korzystaj z kontroli rodzicielskiej i ustawień prywatności – blokuj dostęp do nieodpowiednich treści, weryfikuj, z kim dziecko wchodzi w kontakt.
- Rozmawiaj z dzieckiem o zagrożeniach i prawach – cierpliwie ucz, czym są dane osobowe, jak chronić wizerunek, jak unikać cyberprzemocy.
- Weryfikuj ewentualne współprace reklamowe lub publikacje treści zarobkowych – każda taka aktywność powinna odbywać się za Twoją wiedzą i zgodą.
- Reaguj, gdy coś wzbudza niepokój – nie lekceważ sygnałów przemęczenia, presji czy niepokojących treści.
Media społecznościowe to świat ogromnych możliwości, ale i realnych zagrożeń – szczególnie dla dzieci, które nie posiadają jeszcze pełnych kompetencji cyfrowych ani świadomości konsekwencji swoich działań. Rodzice, jako przedstawiciele ustawowi i opiekunowie, mają obowiązek nie tylko formalny, ale i moralny, aby ten świat dziecku przybliżyć, uporządkować i kontrolować.
Dziecko może być aktywne w sieci, może rozwijać pasje i tworzyć. Ale to rodzic powinien być tym, który trzyma rękę na pulsie. Nie po to, by ograniczać, lecz po to, by chronić.